III. AKAD

Ok. 2350-2300 r. p.n.e. Sargon I, "pan czterech stron świata", podbił Mezopotamię, część Syrii i Azji Mniejszej oraz Elam. Swe sukcesy zawdzięczał nowej taktyce, dostosowanej do warunków pustynnych. Ociężałej piechocie sumeryjskiej z długimi włóczniami i potężnymi tarczami przeciwstawił ruchliwe oddziały uzbrojone w łuki i oszczepy. Sargon stworzył wielkie, scentralizowane państwo z akadyjskim jako językiem oficjalnym i zbudował nową stolicę: Akad. Za jego panowania w sferze religii zaszły istotne przemiany. Władca był odtąd uznawany za boga. Zostały wprowadzone nowe, akadyjskie kulty bogini Isztar, córki Anu i Szamsza, boga słońca.

Po śmierci Sargona wybuchły powstania. Jego wnukowi Naramsinowi (2270-2230 p.n.e.), "bogowi Akadu", udało się jednak odbudować potęgę państwa. Prowadził on wojny w południowej Arabii i w górach Zagros (przedstawione na tzw. Steli zwycięstwa). Po jego śmierci państwo akadyjskie ponownie upadło.

W latach 2150-2050 p.n.e. panowanie nad Akadem objęli przybyli z Iranu Gutejczycy, których wypędził Utuhengal z Uruk. W latach 2050-1950 p.n.e. za panowania III dynastii z Ur miał miejsce okres tzw. renesansu sumeryjskiego. Najwybitniejsi władcy tej dynastii to Ur-Nammu, Szulgi, Bursin, Amarsin, Szusin, Ibisin). Za Szulgiego lokalni władcy stali się namiestnikami odnowionego państwa. Sumer i Akad odzyskały na nowo swe dawne znaczenie. Nowego blasku nabrało także życie świątynne. Władza miała charakter sakralną. Przez obrzęd "świętych zaślubin" panujący stawał się bogiem. W okresie tym powstało wiele budowli. Szulgia wzniósł np. grobowiec dla siebie i swoich rodziców. Z kolei Szusin, dla obrony przed najazdami plemion zachodniosemickich, wybudował umocnienia nad środkowym Eufratem. Utrzymywał on także ożywione stosunki handlowe z Indiami. Bogactwo płynące z handlu umożliwiło budowę wielkich ośrodków kultowych. W sztukach plastycznych nie pojawiły się jednak żadne nowe motywy. Prawdziwy rozkwit przeżywała natomiast literatura. Wiele napisów i posągów pozostawił po sobie jeden z pierwszych władców III dynastii z Ur Gudea z Lagasz.

Walki z Elamitami i królem Mari doprowadził państwo akadyjskie do ruiny. Od ok. 2000 r. p.n.e. nękały je też najazdy semickich Kananejczyków; ogromnie wzrosły także wpływy semickie w Sumerze. Powstały nowe państwa w Isin, Larsie i Babilonie (babili - boska brama). Sumeryjski pozostał jednak nadal językiem kultów. Ostatni okres rozkwitu politycznego i kulturalnego przeżywał Sumer za rządów Rimsina z Larsy (1758-1698).