IX. KRETA MINOJSKA

Kultura kreteńska została podzielona przez swego odkrywcę, sir Arthura Evansa, na okres wczesny, środkowy i późny, a każdy z nich na trzy podokresy (wczesnominojski - WM I-III, środkowominojski - SM I-III, późnominojski - PM I-III).

Okres wczesnominojski (3000-2000 p.n.e.) (WM I-III) nastąpił po epoce neolitu. Kultura minojska osiągnęła swój rozkwit ok. 2200 r. p.n.e. (w tym samym czasie zostaje zburzona Troja II). Pozostałości po niej odnajdujemy w miastach portowych wschodniej Krety i w okrągłych grobach odnalezionych w Mesara (tholoi - komory grobowe). Z okresu tego pochodzą także pieczęcie oraz sztylety miedziane i z brązu.

Okres pierwszych ("starszych") nie ufortyfikowanych pałaców (2000-1570 p.n.e.) (SM I-II). Pozostałości ich odnaleziono w Knossos, Fajstos, Malii i Kato Zakro. Pałac był w tej kulturze ośrodkiem gospodarczym, znajdowały się w nim ogromne magazyny na oliwę, zboże, wino. Pierwsze pałace zostały zniszczone w tym samym czasie, co najazd Hyksosów na Egipt. Mieszkańcy Krety handlowali z Grecją kontynentalną oraz portami syryjskimi i egipskimi, ale nie prowadzili podbojów. Pod wpływem egipskim powstało na Krecie pismo obrazkowe. Ważną rolę w gospodarce Krety odgrywało rzemiosło, zwłaszcza produkcja ceramiczna - wyrób naczyń z kamienia i fajansu. Religię minojską cechowało ogromne znaczenie bóstw żeńskich, choć znane są też jej bóstwa męskie. Dominowała postać matki-ziemi, której podlegało niebo, ziemia, pogoda i zwierzęta, występowała także postać oplecionej wężami opiekunki domostw. W społeczeństwie minojskim kobiety zajmowały zresztą pozycję uprzywilejowaną. Nie natrafiono na ślady żadnych posągów kultowych. Wiele wskazuje na to, że kult miał charakter ekstatyczny i sprawowano go w "naturalnych świątyniach" (np. W świętych grotach).

Rozkwit pałaców "młodszych" (1700-1425) (SM III-PM II). Budowle takie zachowały się w Knossos ("Labirynt"), Fajstos i Malii (wspaniały kompleks otaczający wewnętrzny dziedziniec). W epoce tej kształtu nabrał styl pałacowy w ceramice i malarstwie freskowym. Na okres ten przypada również powstanie i rozbudowa scentralizowanej administracji na wzór egipski. Silna flota zapewniała władcom kreteńskim panowanie na morzu (thalassokracja), prowadzono także ożywiony handel wymienny z Egiptem (Nowe Państwo). Pismo obrazkowe zostało zastąpione przez pismo linearne A (w nie znanym nam języku). W XVI w. p.n.e. pałac w Knossos dwukrotnie uległ zniszczeniu w wyniku trzęsienia ziemi, był jednak wciąż odbudowywany. W XV w. p.n.e. na Krecie osiedlili się i szybko zdobyli wpływy przybysze z Grecji kontynentalnej. Ludność miejscowa opuściła pałace w Malii, Aja Triada i Fajstos. Zdobywcy dostosowali pismo kreteńskie (linearne) do potrzeb języka greckiego, tworząc pismo linearne B.

Ok. 1425 r. p.n.e. został zniszczony pałac w Knossos w wyniku pożaru podczas nieudanego powstania ludności Krety przeciw nowym panom z Myken. Panowanie achajskie na Krecie umocniło się.