XII 10. Palestyna w czasach hellenistycznych

W 332 r. p.n.e. Palestyna dostała się pod panowanie Aleksandra Wielkiego. Samarytanie oddzielili się od Żydów i założyli własną świątynię na górze Garizim ("schizma samarytańska"), za świętą księgę wciąż uznając jednak Torę.

W III w. p.n.e. powstał grecki przekład Starego Testamentu (Septuaginta). W nowo powstałej na terenie Egiptu Aleksandrii wykształcił się ważny ośrodek żydowskiej kultury i  myśli religijnej. Ekspansja hellenizmu wywoływała, ostre nieraz, podziały społeczeństwa na zwolenników "nowinek" i wiernych Prawu.

W 168 r. p.n.e. wybuchło powstanie machabejskie (hasmonejskie) przeciw hellenistycznej dynastii Seleukidów z Syrii, mające charakter wojny religijnej. Na jego czele stanął Matatiasz i jego synowie, przede wszystkim Juda Machabeusz - Makkabi. Po długotrwałych walkach zakończyło się ono politycznym kompromisem. Zwierzchność Seleukidów została co prawda uznana w 142 r. p.n.e., lecz Żydzi otrzymali szeroką autonomię.

Wkrótce potem Żydzi wykorzystując słabość i wewnętrzne spory rozdzierające dynastię Seleukidów zerwali wszelkie więzy zależności. Za panowania narodowej dynastii hasmonejskiej (140-37 p.n.e.) wykrystalizowały się ostatecznie trzy główne stronnictwa religijne: faryzeusze - zwolennicy rygorystycznego przestrzegania prawa; saduceusze - nastawieni bardzo konserwatywnie, negujący nieśmiertelność duszy; esseńczycy - przygotowujący się na przyjście Królestwa Bożego przez ascezę i ryty oczyszczenia oraz życie we wspólnotach przypominających klasztor (najprawdopodobniej z tą właśnie grupą są związane słynne rękopisy z Qumran, odkryte w 1947 r.).