XX 20. Początki Sparty

Według tradycji Sparta powstała ok. 900 r. p.n.e. ze związku 4 wsi w żyznej dolinie rzeki Eurotasu, które zajęły miejscowość Amyklaj. Punktem zwrotnym w dziejach Sparty były I wojna messeńska (740-20 p.n.e.) i II wojna messeńska (684-50 p.n.e.). Messeńczycy wspierani przez Achaję, Elidę i Argos wszczęli po I wojnie powstanie. Utrata nowych zdobyczy przez Spartę wywołała w tym państwie ostry kryzys społeczny i gospodarczy. O ostatecznej klęsce Messeńczyków przesądziło w 640 r. p.n.e. zastosowanie przez Spartan nowej taktyki - ustawionych w zwartą falangę hoplitów (ciężkozbrojnych piechurów z włócznią, mieczem, okrągłą tarczą, hełmem, pancerzem i nagolennikami). Sparta stała się odtąd państwem militarnym, a oddziały hoplitów powstały także w wielu innych miastach Grecji. Zdobycie przez króla Teopompa twierdzy na górze Ithome i ostateczny podbój Messeni sprawiły, że obszar państwa spartańskiego znacznie wzrósł a liczba mieszkańców podwoiła się. Sparta bezwzględnie uciskała podbitych Messeńczyków przekształconych w ludność zależną (helotów) i zamknęła się na obce wpływy. w gospodarce dominowała autarkia czyli samowystarczalność, a rolę pieniądza pełniły żelazne sztaby. Dopiero za panowania króla Fejdona (680-50 p.n.e.) zostały wprowadzone jednolite miary i wagi (stopa fejdońska, obol i drachma). Przez izolację zewnętrzną Sparty ucierpiała jej kultura. Rządy sprawowała tam mniejszość - liczba pełnoprawnych obywateli w okresie największej świetności państwa nie przekraczała 9000. Izolacja ta jednak nie była przez cały czas absolutna. Sparta uczestniczyła także w kolonizacji, zakładając w 706 r. p.n.e. Tarent. Po wojnach messeńskich Sparta nie dokonywała dalszych podbojów, lecz dążyła do zachowania istniejącego status quo. Na Peloponezie jedynym rywalem Sparty pozostawało Argos. W 669 r. p.n.e. wygrało ono z nią konflikt o krainę Kynuria w bitwie pod Hysjai. Z czasem Sparta zaczęła wciągać w orbitę swoich wpływów inne państwa i tworzyć większe organizmy polityczne. Najpierw była to powołana do życia przez Fejdona amfiktionia z ośrodkiem na wyspie Kalauria. W 550 r. p.n.e. powstał Związek Peloponeski (symmachia spartańska) pod militarnym przewodnictwem Sparty (hegemonia). Wszystkie państwa półwyspu, poza Achają i Argos, zobowiązane były do dostarczania posiłków wojskowych. W następnym okresie Sparta, jako najsilniejsze militarnie państwo Grecji, wystąpiło przeciw rządom tyranów (atak na Samos, Ateny, Sykion) i ludu (demos).