XXIV. ATENY, SPARTA, TEBY PO WOJNIE PELOPONESKIEJ

Polityka spartańska po wojnie peloponeskiej polegała głównie na sprawowaniu kontroli nad wprowadzonymi przez siebie w Grecji oligarchiami i obsadzaniu miast garnizonami ze spartańskimi dowódcami - harmostami. Mimo wsparcia z zewnątrz panowanie "30 tyranów" w Atenach trwało krótko. W 403 r. p.n.e. Trasybulos przywrócił tam demokrację, a w 392 r. wprowadzone zostały państwowe diety za udział w Zgromadzeniu i w przedstawieniach teatralnych. Nowe władze skazały w 399 r. p.n.e. na śmierć przez otrucie filozofa Sokratesa pod zarzutem "psucia" młodzieży i nieuznawania powszechnie czczonych bóstw. Najlepszy to dowód, jak niepewnie czuła się w Atenach odnowiona demokracja.

W tym okresie Grecy brali czynny udział w wydarzeniach w Azji. Najemnicy greccy walczyli m.in. W 401 r. p.n.e. W bitwie pod Kunaksą wspierając perskiego pretendenta do tronu, Cyrusa Młodszego (który zresztą poległ w walce) przeciw jego bratu, królowi Artakserksesowi II. Po śmierci Cyrusa grecki oddział posiłkowy pod dowództwem Ateńczyka Ksenofonta musiał przebijać się z powrotem do kraju ("wyprawa 10 000"). Chwilową słabość Persji pragnęła wykorzystać Sparta, która podjęła próbę wyzwolenia miast jońskich (399-94 p.n.e.).

W tej sytuacji wspierane przez Persję Ateny, Teby, Korynt i Argos wypowiedziały wojnę Sparcie (wojna koryncka 395-87 p.n.e.). Zreorganizowana przez Ateńczyka Konona flota perska pokonała spartańską w 394 r. W bitwie pod Knidos, lecz w tym samym roku Ateńczycy i Tebańczycy ponieśli z rąk Sparty klęskę na lądzie w bitwie pod Koroneją. Aby nie dopuścić do odnowienia Związku Morskiego i odbudowy Długich Murów, Sparta i Persja rozpoczęły pertraktacje pokojowe, a flota spartańsko-perska zablokowała Bosfor, aby zatrzymać dostawy zboża znad Morza Czarnego do Aten.

Pod dyktando Persji w 387 r. p.n.e. został zawarty pokój między Atenami i Spartą (pokój Antalkidasa zwany też królewskim). Greckie miasta w Azji Mniejszej dostały się pod panowanie perskie, a pozostałe poleis uzyskały autonomię, nad którą czuwać miała Sparta. Wyrazem sprzeciwu wobec hegemonii Sparty było powstanie w 377 r. II Związku Morskiego skupiającego 60 sprzymierzeńców, zachowujących równe prawa i autonomię. Agresywna polityka spartańska natrafia także na opór w Tebach, które domagały się uznania rozwiązanego w 379 r. Związku Beockiego. Na mocy uchwał kongresu pokojowego zwołanego pod egidą Persji, Sparta otrzymała misję wymuszenia na Tebach uległości i wkroczyła na teren Beocji. Tutaj, w 371 r. p.n.e. doszło do bitwy pod Leuktrami, w której hoplici tebańscy pod wodzą Epaminondasa, dzięki zastosowaniu "szyku ukośnego", pokonali wojska spartańskie. Ta pierwsza klęska Sparty w otwartym polu była oznaką schyłku jej potęgi. Następnie Tebańczycy zaatakowali Lakonię, wyzwolili Messenię i Arkadię. Zaniepokojone wzrostem potęgi Teb Ateny i Sparta zawarły między sobą pokój, a w 369 r. przymierze zwrócone przeciw Tebom. Tebańczycy wybudowali własną flotę i umacniali swoją hegemonię w Grecji. W 362 r. W bitwie pod Mantineją Teby pokonały połączone siły Aten i Sparty, jednak ich król Epaminondas został ranny i zmarł na polu bitwy. Uniemożliwiło to Tebańczykom wykorzystanie zwycięstwa i narzucenie Grecji na dłuższy okres swojej dominacji. Ogólne wyczerpanie państw greckich doprowadziło do zawarcia powszechnego pokoju, oznaczającego rezygnację Teb z aspiracji do hegemonii.