XXX 35. Neolit, epoka żelaza

Nazwa Italii pochodzi od słowa vituli oznaczającego mityczne cielęta, synów boga-byka, i odnosiła się początkowo tylko do południowo-zachodniego krańca półwyspu, a dopiero później do całego obszaru aż do Alp.

Najstarsza ludność Italii nie wytworzyła większych miast, a handel zamorski i rzemiosło nie odgrywały większej roli. Głównym jej zajęciem pozostawało rolnictwo. Najważniejsze kultury neolityczne Italii to molfetta i stentinello, a na przełom epok przypada początek kultury remedello (koło Brescii, północna Italia). W historiografii rozróżnia się dwie większe fale migracji Indoeuropejczyków na tereny Italii. Do pierwszej zalicza się grupę latyńsko-falijską, osiadłą w Lacjum, dolinie Tybru i okolicach Falerii. Jej przedstawiciele palili zwłoki i umieszczali urny z prochami w jamach ziemnych (pozzi). Z tą grupą należy także prawdopodobnie wiązać pojawienie się w północnej Italii szczególnej formy budownictwa na palach (palafitte). Od czarnej ziemi, używanej do użyźniania gleby i pokrywającej miejsca gdzie stały domy kulturę tę nazywa się terramare (od terra marna - "czarna ziemia"), a jej mieszkańców terramaricoli. Druga fala migracji związana jest z grupą umbryjsko-sabelską, która opanowała południe Italii, Umbrię, Kampanię i kraj Sabinów. Ludność ta szczątki zmarłych składała w grobach (fosse). Z npaływem się tych grup Italików należy najprawdopodobniej wiązać pojawienie się umiejętności posługiwania się żelazem. Ok. 1000 r. p.n.e. rozpoczęła się w Italii epoka żelaza i kultura villanova, nazwana tak od miejscowości położonej koło dzisiejszej Bolonii, gdzie znaleziono przedmioty najbardziej typowe dla tej kultury. W okresie tym na tereny wschodniej Italii przybyły znad Dunaju plemiona iliryjskie, które za pośrednictwem Traków przyniosły znaną wcześniej w Azji konnicę i żelazne uzbrojenie.