XXXI 43. I wojna punicka (264-241 p.n.e.)

Podczas interwencji Kartaginy w Tarencie kampańscy najemnicy tyrana Syrakuz Agatoklesa, Mamertyni ("synowie Marsa"), którzy opanowali Messanę, wezwali Rzymian na pomoc przeciw Hieronowi II, kolejnemu tyranowi Syrakuz. Po wylądowaniu wojsk rzymskich na Sycylii Syrakuzy wesżły w sojusz z Kartaginą, jednak klęska poniesiona pod Messaną zmusiła Hierona do zawarcia przymierza z Rzymianami. Ci zajęli całą wschodnią Sycylię aż po Akragas (Agrigentum, 261 r. p.n.e.). W Kartaginie interwencję Rzymu uznano za wypowiedzenie wojny. Rzym zaatakował pozycje kartagińskie w zachodniej Sycylii, przystępując jednocześnie do budowy własnej floty. (Okręty budowano na wzór znalezionej na mieliźnie punickiej pentekontery.) Nowo powstała flota rzymska zwyciężyła w 260 r. p.n.e. W bitwie morskiej pod Mylae, dzięki zastosowaniu ruchomych pomostów pozwalających przenieść taktykę wojny lądowej na morze. Zwycięstwo w bitwie morskiej u przylądka Eknomos (256 r.) umożliwiło natomiast Rzymianom lądowanie w Afryce, gdzie zaatakowali stolicę wroga. Kartagina zaproponowała zawarcie pokoju, lecz odmówiła przyjęcia ciężkich warunków rzymskich. Dobra passa Rzymian została przerwana bitwą pod Tunes w 255 r. p.n.e. Kartagińczycy pod wodzą spartańskiego najemnika Ksantipposa zwyciężyli dzięki użyciu jazdy i słoni bojowych. Flota rzymska wraz z niedobitkami armii została zniszczona przez burzę. Rzymianie wycofali się z wojny morskiej, zajęli natomiast Sycylię aż po kartagińskie twierdze Lilybaeum, Drepanum i Eryks. Wojna toczyła się dalej ze zmiennym szczęściem. Odbudowana flota rzymska zwyciężyła pod Panormus (250 p.n.e.), lecz poniosła klęskę pod Drepanum (249 p.n.e.).

Po długoletniej wojnie podjazdowej z Hamilkarem Barkasem Rzym zbudował nową flotę (200 pięciorzędowców), sfinansowaną głównie z prywatnych środków obywateli i odniósł w 241 r. zwycięstwo u wybrzeży Wysp Egackich. Kartagina zawarła pokój, na mocy którego oddała Sycylię (pierwsza rzymska prowincja) i zobowiązała się w ciągu 10 lat zapłacić 3200 talentów kontrybucji. Po powstaniu najemników i Libijczyków przeciw Kartaginie jej wojska stłumiły powstanie na Sardynii, jednak powstańcy wezwali na pomoc Rzym, który wznowił wojnę z Kartaginą (238 p.n.e.) i zmusił ją do rezygnacji z Sardynii (w 227 r. również Korsyki) oraz zapłacenia następnych 1200 talentów. Morze Tyrreńskie stało się w ten sposób wewnętrznym morzem (mare nostrum) Rzymu, który coraz bardziej umacniał swoje pozycje w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. W latach 229-28 p.n.e. Flota rzymska zlikwidowała korsarstwo iliryjskie, a królowa Ilirii Teuta została zmuszona do płacenia trybutu. Po 219 r. Rzym ossatecznie opanował wybrzeża iliryjskie. Odparł także atak Celtów i pokonuje ich w bitwie pod Clastidium (222 p.n.e.), zdobył Mediolanum, stolicę Insubrów, gdzie zostały założone kolonie (Placentia, Cremona, Mutina) i wybudowana droga via Flaminia.

Po 237 r. p.n.e., za sprawą rodu Barkidów, zmieniła się polityka Kartaginy. Aby zrównoważyć utratę Sardynii i Korsyki, rozpoczęła ona podbój Pólwyspu Iberyjskiego. Zajęcie jego południowej części (Sierra Morena, 236 p.n.e.) umożliwił spłatę ostatnich rat kontrybucji na rzecz Rzymu. W 227 r. została tam założona Nowa Kartagina. Zaniepokojony kartagińskimi sukcesami Rzym zawarł w 226 r. p.n.e. układ z Kartaginą, w którym granicą wpływów obu państw została uznana rzeka Iberus (Ebro lub raczej Jukar). Po zamordowaniu zięcia Hamilkara, Hazdrubala w 221 r., dowództwo nad wojskiem kartagińskim objął syn Hamilkara - Hannibal (247-183 p.n.e.). Zaatakowanie w 219 r. miasta Sagunt, leżącego na południe od Ebro przez Hannibala Rzym uznał za pogwałcenie układu z 226 r. Kartagina odmówiła jednak przerwania oblężenia i wydania Hannibala, w związku z czym Rzym wypowiedział jej wojnę.