XXXI 49. Reformy Mariusza

Po podziale państwa numidyjskiego przez komisję senacką jeden z jego władców Jugurta zaatakował współrządzącego Adherbala, zajął Cyrtę i w 112 r. p.n.e. objął władzę nad całym krajem. W walkach z Rzymem (wojna jugurtyńska, 111-105 p.n.e.) odnosił początkowo sukcesy dzięki przekupstwu. Wojnę zakończył zwycięsko dopiero w 106 r. Mariusz (156-86 p.n.e.), zaś wydanie Jugurty uzyskał rok później Sulla (138-78 p.n.e.). Część Numidii stała się odtąd prowincja rzymską.

W okresie tym toczyła się także wojna przeciw Cymbrom i Teutonom (113-110 p.n.e.), którzy wraz z Ambronami przybyli z Jutlandii i w 113 r. p.n.e. pokonali Rzymian w bitwie pod Noreią (Karyntia). W Galii pod Arausio klęskę poniosły kolejne dwie armie rzymskie wysłane przeciw najeźdźcom. W Rzymie wybuchła panika, spodziewano się drugiego najazdu Galów. W takich okolicznościach wybrany konsulem Mariusz przeprowadził reformę wojskową. Utworzył on zawodową armię rekrutowaną spośród proletariuszy, uzyskujących po szesnastoletniej służbie prawo do opieki publicznej. Dokonał nowego podziału legionu (nominalnie ok. 6000 ludzi) na 10 kohort po 6 centurii, czyli 3 manipuły. Jazdy dostarczać mieli sprzymierzeńcy. W 102 r. p.n.e. Mariusz pokonał Teutonów w bitwie pod Aquae Sextiae zaś rok później Cymbrów w bitwie pod Vercellae. W 100 r. p.n.e. weteranom tych kampanii miała zostać nadana ziemia, na wniosek trybuna ludowego Lucjusza Apulejusza Saturniusa przy wsparciu obranego szósty raz na konsula Mariusza, jednak udaremnili to optymaci. Wybuchły rozruchy, stłumione przez senatorów i ekwitów.