LXXIV 142. Rozprzestrzenianie się nauki Lutra

Ukrywany przez Fryderyka Mądrego w bezpiecznym miejscu (zamek Wartburg) pod nazwiskiem Junker Jörg, Luter przetłumaczył Nowy Testament z oryginału greckiego na niemiecki. Za sprawą swego przekładu Luter stał się twórcą nowożytnego górnoniemieckiego języka literackiego (na obszarach katolickich "niemczyzna Lutra" przyjęła się dopiero w XVIII w.). Jego przekład całej Biblii ukazał się drukiem w 1534 r.

Wittenberga (miasto i uniwersytet) stała się centrum Reformacji ("niemieckim Rzymem"). Działali ta, Johann Bugenhagen (1485-1558), autor ewangelickich regulaminów kościelnych i szkolnych, prawnik Georg Spalatin (1484-1545), malarz Lukas Cranach i, przede wszystkim, Philipp Melanchton. To on właśnie dał pierwszy systematyczny wykład teologicznej doktryny Lutra w dziele Loci communes (1521).

Oparcie dla Reformacji we wczesnym okresie stanowiły również dwa inne miasta niemieckie - Strasburg i Norymberga. W Strasburgu, działał Martin Bucer (1491-1551). Jego nauka o istocie Eucharystii oddziaływała silnie na poglądy Kalwina. Zawarta w 1536 r. ugoda wittenberska połączyła strasburski odłam Reformacji ze zwolennikami Lutra. Natomiast w Norymberdze działał i głosił nową naukę Andreas Osiander (1498-1551). Do Lutra dołączyło także środowisko artystyczne skupione wokół Albrechta Dürera i Hansa Sachsa.

Na obszarach, gdzie Reformacja miała poparcie lokalnych władców, uległy likwidacji klasztory, zarzucony też został przez księży celibat (sam Luter ożenił się z byłą mniszką Katheriną von Bora).

Z czasem w działalności religijnego ruchu, jakim była Reformacja, pojawiły się także wątki polityczne. Część udzielnych władców państewek niemieckich dostrzegło w nim bowiem szansę na osłabienie pozycji cesarza, który stanął w "sprawie Lutra" po stronie papiestwa. Również zawarty w ideologii sformułowanej przez Lutra postulat likwidacji hierarchii kościelnej oraz zgromadzeń zakonnych dawał im szansę na powiększenie swych włości o sekularyzowane dobra.

Pisma polemiczne wobec poglądów Lutra opublikował Thomas Murner (1469-1537) - O wielkich luterańskich głupstwach (1522). Po ostrej odpowiedzi Lutra - De servo arbitrio (1525), kwestionującej wolną wolę, wielu humanistów (m.in. Erazm z Rotterdamu, Crotus Rubeanus), odwrociło się od Reformacji.