LXXIV 144. Poboczne nurty reformacji

Walka Marcina Lutra z autorytetem Kościoła o odnowienie życia chrześcijańskiego obudziła w społeczeństwie niemieckim entuzjazm, inspirując nowe idee religijne i społeczne. Sukcesy Reformacji wywołały radykalne wystąpienia. Przykładowo anabaptyści i tzw. "entuzjaści" (Schwärmer) odrzucili wszelkie struktury kościelne i państwowe. Wierzyli w osobiste objawienie i dar proroctwa, "wewnętrzne światło" człowieka i jego uświęcenie przez odnowienie sakramentu chrztu.

Andreas Bodenstein, zwany Karlstadtem (1480-1541) przeprowadza w Wittenberdze, pod nieobecność Lutra, radykalne reformy. Jego obrazoburcze poglądy przejeli później anabaptyści. Poglądy czeskich husytów oraz Karlstadta oddziaływały natomiast na hasła głoszone przez "proroków z Zwickau" - Tomasza Münzera i Niklasa Storcha. W swych kazaniach roztaczali oni wizję przewrotu społecznego i idealnego ustroju. Budzili tym niepokoje społeczne. Wędrowni "apostołowie", jak Balthasar Hubmaier z Waldshut, Johann Denk z Norymbergi, Sebastian Franck z Donauwörth, obwieszczali w całej Rzeszy swoje objawienia i rychłe nadejście końca świata. Kaspar Schwenkfeld założył w Szwabii i obszarze Śląska sektę mistyczną. Natomiast zwolennicy Jakoba Huttera z Tyrolu po krwawych prześladowaniach zakładali wspólnoty na Morawach. Wielu anabaptystów uważało swe cierpienia za męczeństwo. Melchior Hoffmann ze Szwabii głosił, że w 1534 r. miecz Boży zniszczy wszystkich bezbożnych i nastanie "tysiącletnie królestwo Chrystusa".

Melchioryci w Niderlandach pod przywództwem Jana Matthysa, piekarza z Harlemu, i Jana Bokelsona, krawcu z Lejdy, utworzyli w latach 1534-35 r. władztwo anabaptystów w Münster, nazywane "królestwem Syjonu". Miasto to, pozyskane dla Reformacji w 1532 r., dostało się pod ich wpływ. Podczas oblężenia miasta przez wojska katolickie, gdy wzmógł się fanatyzm religijny, wprowadzono małżeńską wspólnotę majątkową i wielożeństwo. Po zdobyciu miasta prześladowania objęły wszystkich anabaptystów. Później, pod wpływem nauczania fryzyjskiego kaznodziei, Menno Simonsa (1492-1559), wyznanie to zmieniło swój charakter. Wspólnoty, znane odtąd pod nazwą mennonitów, pełne wewnętrznego pokoju i pewności zbawienia, rozprzestrzeniły się aż po obszary Rosji i Ameryki Północnej. Mennonici osiedlali się również w Polsce (Żuławy).