LXXIV 149. Kryzys protestantyzmu

W latach 1546-47 sprzymierzony z papieżem, Bawarią i niektórymi książętami cesarz wygrał wojnę ze Związkiem Szmalkaldzkim. Tym samym, spory religijne i teologiczne przeniosły się na pola bitew.

Na sejmie Augsburgu (1548), na polecenie cesarza, opracowano prowizoryczny układ (tzw. Interim augsburskie) - do czasu wyjaśnienia sprawy Reformacji przez sobór zezwolono na małżeństwa księży i komunię pod dwiema postaciami. Magdeburg, który wystąpił przeciw Interim (tzw. centurie magdeburskie), został zajęty przez wojska cesarskie. Na czele protestantyzmu niemieckiego stanął "Judasz z Miśni" - jak określała go propaganda katolicka -czyli książę Maurycy saski. Doprowadził on do ponownego zjednoczenia protestantów i uzyskał poparcie Francji, dążącej do osłabienia pozycji cesarza w Rzeszy - traktat w Lochau (1551) i Chambord (1552).

W 1552 r., w obliczu przewagi protestantów, cesarz Karol V zawarł z  Maksymilianem saskim traktat w Passawie (tzw. układ passawski). Anulował on postanowienia Interim oraz zapewniał wolność religijną księstwom i wolnym miastom Rzeszy, aż do rozstrzygnięcia sporów na przyszłym soborze narodowym. Upokorzenie związane z zawarciem układu passawskiego załamały Karola V. W 1554 r. przekazał on sprawy Rzeszy Ferdynandowi I. Wkrótce (w 1556 r.) abdykował, przekazując mu pełnię władzy.

W 1555 r. sejm Rzeszy w Augsburgu uchwalił pokój religijny, zwany augsburskim. Jego postanowienia przewidywały, że poddani muszą przyjąć wyznanie swego pana (zasada cuius regio, eius religio - dosł. czyja władza, tego religia). Jedynie miasta utrzymały na swym obszarze wolność religijną. Majątków kościelnych dotyczyło prawo o tzw. rezerwacjach kościelnych. Stwierdzało ono, iż książę-duchowny po zmianie wyznania musi zrzec się urzędu i traci tym samym prawo do wszystkich posiadanych dóbr przypisanych do jego godności kościelnej. Natomiast Declaratio Ferdinandea gwarantowała szlachcie i miastom na terytoriach kościelnych wolność wyznania. Pokój objął jedynie luteran i katolików, nie dotyczył natomiast kalwinistów. Rozliczne niejasności i sprzeczności wewnętrzne w postanowieniach pokoju augsburskim stały się zarodkiem przyszłych konfliktów.