LXXIV 151. Władza cesarska (1555-1619). Rozwój księstw terytorialnych

Długi okres pokoju w dziejach Rzeszy (1555-1619) był zarazem dla Europy Środkowej latami zastoju ekonomicznego i gospodarczego. Niemcy nie brały wówczas udziału w światowym handlu. Miasta gwałtownie ubożały, podupadło rzemiosło, zanikł autorytet cesarza, zaś na scenie politycznej brakowało wybitnych osobowości.

Ferdynand I (1556-64, obrany cesarzem w 1558 r.) starał się zapewnić pokój religijny w Rzeszy. Ostatnią próbą ratowania jedności wyznaniowej państwa była tzw. dysputa wormacka (1557), która nie przyniosła jednak spodziewanych efektów. Kolejny cesarz, Maksymilian II (1564-76), który będąc katolikiem sympatyzował z nauką Lutra, odmówił przyjęcia uchwał soboru trydenckiego i ogłosił swą neutralność w kwestiach religijnych. Protestantyzm osiągnął wówczas swój maksymalny zasięg - ewangelicy przejęli (wbrew rezerwacjom kościelnym) biskupstwa północnoniemieckie.

Cesarz Rudolf II (1576-1612), wychowany przez jezuitów w Hiszpanii, wprowadził w dziedzicznych krajach Habsburgów kontrreformację. Mało troszczył się o on sprawy państwa.. Samotnik i dziwak, otaczał się na praskich Hradczanach stajennymi, alchemikami i astronomami, rządy natomiast oddał w ręce swych dworzan. Dopiero jego brat, cesarz Maciej (1612-19), podjął się odbudowy autorytetu cesarza i cesarstwa.

Niezależni od cesarza książęta umacniali swą władzę dzięki ordonansom policyjnym i reformie administracji terytorialnej. Celem ich polityki zewnętrznej było powiększenie stanu posiadania terytorialnego. Czynili to na drodze zawierania korzystnych mariaży, umów o dziedziczenie, a także przez procesowanie się z sąsiadami oraz kupno fundacji kościelnych. Zadania państwa zostały poszerzone o opiekę nad kościołem krajowym, edukację oraz pomoc społeczną. Nadal przy tym utrzymywało się przekonanie o nadprzyrodzonym charakterze władzy monarszej. Zasady etyki protestanckiej położyły natomiast podwaliny pod koncepcję "państwa opiekuńczego".