LXXIV 153. Rozłam wśród protestantów niemieckich

Im bardziej nadworni teologowie ewangelicy precyzowali zasady nowej wiary, tym bardziej stawała się ona dogmatyczna. Spowodowało to nie tylko rozpad protestantyzmu, lecz również zburzyło panującą wcześniej zgodę wśród wyznających go książąt. Rygoryzm teologiczny zastąpił gorliwość religijną, szczególnie między filipistami (zwolennikami dzieła Variata Melanchtona, wyd. 1540) i ortodoksami skupionymi wokół Flaciusa Illyricusa. Większość książąt protestanckich przyjęło kompromisową formułę ugody z 1577 r. wypracowaną przez J. Andreae z Uniwersytetu w Tybindze.

Ostoją ortodoksji luterańskiej był natomiast elektorat saski. Konserwatywny i samemu pozbawiony większej siły politycznej, chętniej wybierał on przymierze z katolickim cesarzem niż z protestanckim (ale kalwińskim) Palatynatem. Luteranizm powoli przybierał formę pielęgnowanej w rodzinie pobożności i posłuszeństwa wobec władzy (luterański kwietyzm).

Jednocześnie wzbierała na sile niechęć luteran do wyznawców kalwinizmu, którzy znaleźli oparcie w osobie elektora Palatynatu. Podstawą wyznania kalwińskiego stał się Katechizm Heidelberski (1563). Wkrótce Palatynat zaczął pełnić rolę łącznika pomiędzy protestantyzmem niemieckim, francuskim, niderlandzkim i czeskim.