LXXVI 164. Anglia jako republika (1649-60)

Po straceniu Karola I "kadłubowy" parlament rządził "rzeczpospolitą" (commonwealth) bez Izby Lordów i Rady Państwa. Żywiołowo rozwijały się sekty religijne (np. lewellerzy - równacze). Cromwell z pomocą swej purytańskiej armii dokonał brutalnej pacyfikacji Irlandii (1649), połączonej z konfiskatą niemal całej ziemi. Dało to początek nienawiści Irlandczyków do Anglii. Armia purytańska dokonała też podboju Szkocji (1650/51). Po rozwiązaniu parlamentu "kadłubowego" Cromwell przyjął w 1653 r. tytuł Lorda Protektora. Był to początek dyktatury wojskowej purytanów.

Cromwell odniósł szereg sukcesów w polityce zagranicznej (przeciwko Hiszpanii i Holandii). Wprowadził m.in. Akt Nawigacyjny (1651) na mocy którego wszystkie towary mogły przybywać do Anglii i opuszczać ją tylko na angielskich statkach. Uderzyło to w handel holenderski i wywołało w latach 1652-54 pierwszą angielsko-holenderską wojnę morską (flotą angielską dowodził adm. Robert Blake).

W latach 1654-59 Anglia prowadziła wojnę z Hiszpanią. Anglicy zdobyli wówczas na Hiszpanach Jamajkę (1655) i Dunkierkę (1658).

Panowanie purytanizmu w Anglii rozciągało się nawet na życie prywatne (np. karanie za nieprzestrzeganie obowiązku udziału w niedzielnym nabożeństwie). John Milton (1608-74), były sekretarz Cromwella, napisał Raj utracony (1667). Utwór ten jest świadectwem ówczesnego angielskiego mesjanizmu, zgodnie z którym purytanie byli narodem wybranym (God's own people).

W 1658 r. umarł Cromwell. Jego nieudolny syn Richard ustąpił po niespełna roku sprawowania funkcji lorda-protektora. W tej sytuacji generał Georg Monk, dowódca sił wojskowych w Szkocji, zwolennik porozumienia ze Stuartami, popierany przez bogate mieszczaństwo angielskie, zajął Londyn i przywrócił monarchię.