BORSUK KAROL
(1905-1982)

Urodził się 9 maja 1905 w Warszawie w rodzinie Mariana, chirurga, i Zofii z Maciejewskich. W latach 1915-1923 był uczniem Gimnazjum S. Staszica w Warszawie, następnie w latach 1923-1927 studiował matematykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1930 uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie pracy O retraktach i zbiorach związanych. Promotorem był Mazurkiewicz . Przez 3 następne lata był nauczycielem matematyki w prywatnym gimnazjum Malczewskiego w Warszawie. W latach 1929-1934 pracował w I Katedrze Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego, kierowanej przez Sierpińskiego . W 1934 habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy O zagadnieniu topologicznego scharakteryzowania sfer euklidesowych. W 1938 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1939-1944 prowadził wykłady w tajnym Uniwersytecie Warszawskim i kursie politechnicznym w Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda. Przebywał kilka miesięcy w więzieniu za działalność w ruchu oporu. W czasie Powstania Warszawskiego został wywieziony wraz z rodziną do obozu w Pruszkowie. Po ucieczce ukrywał się aż do zakończenia wojny. W 1945 powrócił na Uniwersytet Warszawski, gdzie w 1946 został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Geometrii. W latach 1952-1964 był kierownikiem Katedry Matematyki (później Instytutu Matematyki) Uniwersytetu Warszawskiego. Od chwili powstania Państwowego Instytutu Matematycznego (1948) był zastępcą dyrektora, a w latach 1948-1975 kierował Zakładem Topologii tego instytutu (później Instytut Matematyczny PAN). Wielokrotnie wykładał w uczelniach USA: Institute for Advanced Study w Princeton (1946/47), University of California (1959/60) w Berkeley, University of Wisconsin w Madison (1963/64), Rutgers University (1967/68) w Nowym Brunszwiku, University of California (1974) w Riverside. Był również zapraszany z wykładami i na konferencje do wielu krajów. Ogółem wykładał w 60 ośrodkach matematycznych świata. Od 1952 był członkiem PAN, od 1953 członkiem korespondentem Bułgarskiej Akademii Nauk oraz członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem korespondentem Akademii Umiejętności, do chwili wchłonięcia ich przez PAN. Działał w wielu wydawnictwach naukowych: jako redaktor "Dissertationes Mathematicae", zastępca redaktora naczelnego "Fundamenta Mathematicae", członek komitetu redakcyjnego "Biuletynu PAN" (Seria Nauk Matematycznych, Astronomicznych, Fizycznych). W 1975 Polskie Towarzystwo Matematyczne przyznało mu tytuł członka honorowego, a w 1976 otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetu w Zagrzebiu. Był wybitnym specjalistą w zakresie topologii. Opublikował ponad 170 prac badawczych oraz monografie i podręczniki: Geometria analityczna wielowymiarowa (1950 i wiele wydań następnych), Podstawy geometrii (wspólnie z Szmielew, 1955 i wydania następne), Theory of retracts (,,Monografie Matematyczne" 44/1967), Theory of Shape (,,Monografie Matematyczne" 59/1975), a także skrypty: Ćwiczenia z analizy matematycznej (1951), Theory of Shape (wydania angielskie i rosyjskie). Pierwsze jego prace badawcze dotyczyły teorii retraktów, którą zapoczątkował wprowadzeniem pojęcia absolutnego retraktu w pracy Sur les rétractes ("Fundamenta Mathematicae", 17/1931) oraz absolutnego retraktu otoczeniowego w pracy Über eine Klasse von lokal zusammenh angenden Räumen ("Fundamenta Mathematicae", 18/1932). W kilku pracach, zapoczątkowanych przez Quelques théoremes sur les ensembles unicohérents ("Fundamenta Mathematicae", 17/1931), wprowadził metodę badania topologicznych własności przestrzeni za pomocą własności ich przekształceń w sfery. Metoda ta została następnie rozwinięta przez S. Eilenberga i innych. Dalsze jego prace dotyczyły zastosowania tej metody do teorii rozcinania przestrzeni euklidesowych przez kompakta. Wprowadził pojęcie tzw. grup cohomotopii (1936). Wśród jego wyników sprzed 1939 znajduje się twierdzenie z pogranicza geometrii i topologii, tzw. twierdzenie o antypodach ("Fundamenta Mathematicae", 20/1933), oraz twierdzenie o przedłużaniu homotopii ("Fundamenta Mathematicae", 28/1937). Jako pierwszy podał przykład w teorii punktów stałych, wskazujący na to, "że własność istnienia punktu stałego przy przekształceniach kompaktów w siebie nie jest jedynie konsekwencją homologicznych własności kompaktów" ("Fundamenta Mathematicae", 24/1934). Jego praca z 1968 ("Fundamenta Mathematicae", 62/1968) zapoczątkowała jeszcze jedną stworzoną przez niego teorię - tzw. teorię kształtu, która stała się szybko rozwijającym się działem topologii. W 1969 ("Fundamenta Mathematicae", 66/1969) wprowadził jeden z najbardziej istotnych niezmienników kształtu: przesuwalność (movability). Uwieńczeniem prac z teorii kształtu jest monografia Theory of Shape (1975). Zmarł 24 stycznia 1982 w Warszawie.

Dokumentacja:
- Autobiografia z komentarzem wyników (Archiwum Komisji Historii Matematyki PTM).

Opracowała Zofia Pawlikowska-Brożek

Biogram ten jest częścią Słownika matematyków polskich, Prószyński i S-ka (w przygotowaniu)